कॅन्सल़्ड नोट

---

तो इगडी बिगडी बँकेंत कॅशर आशिल्लो. दोन दोळ्यांत दोन नदरो आशिल्ल्यो ताच्या. एक नदर गिरायकाचेर आनी एक नोटांचेर. खूब हुशारेन काम करतालो तो आपलें.  नांवच प्रताप. करतालोय प्रताप.

त्या दिसा तो बाजारांतलो पसरकार आपल्या खात्यांत पयशे भरूंक आयलो. नोटी मशीनांतल्यान मेजपाच्यो. ताका वेळ लागनाशिल्लो. प्रतापान नोटी मशीनांत घाल्यो आनी तांतल्यो दोन नोटी भायर पडल्यो. पसरकार पळयत फुडें उबो आशिल्लो. प्रतापान पसरकाराक पळयलें. पसरकार ताकाच पळयतालो. ताका कांयच कळूंक नाशिल्लें. प्रतापान मशीनांतल्यान भायर पडिल्ल्यो नोटी हातांत घेतल्यो आनी पसरकाराक सांगलें, “ह्यो खोट्यो नोटी.”   

 “आरे!” पसरकाराक अजाप.

“पळय, आतां ह्यो नोटी आमी घेवंक शकनात. आमी त्यो कँन्सल करतात. त्यो पिनून उडोवपाच्यो. नाजाल्यार व्हडलो प्रोसिजर घेवन बसचो पडटलो. पुलीस कंप्लेन बी करची पडटली.” ताणें पसरकाराक समजायलो.

“देवा म्हज्या!” पसरकारान आकांतून म्हळें. पसरकाराक आनी तें घेवन बशिल्लें नाका आशिल्लें. ते परस पिनून उडोवन दोन नोटींचें म्हळ्यार दोन हजारांचें लुकसाण ताका परवडिल्लें. ताणें म्हळें,  “नाका. कर तूं कँन्सल. उरिल्ल्यो जमा कर खात्यांत.”

प्रतापान त्या नोटींचेर कँन्सल्ड(cancelled) म्हण ठळक रितीन बरयलें. त्या पसरकारा हुजीर त्यो पिनून कोयराच्या डब्यांत उडयल्यो.

आपल्याचेर आयिल्लें एक व्हडलें संकट टळ्ळें म्हण पसरकाराक सू जालें. खोट्यो नोटी आपूणच खपयतां म्हण आपल्याचेर आळ आयिल्लो जाल्यार आनी माणसुकी नाशिल्ली. तो कॅशराक “थँक्यू!” म्हणून गेलो.

कॅशराच्या वोंठांचो कोनसो मात्सो पोल्यांत शिरकलो.

खरें म्हळ्यार पयलीं पयलीं प्रतापाक त्यो नोटी पिनतनां जिवार येतालें. पूण उपाय नाशिल्लो. आतां ताका संवंय जाल्ली आनी घटीय सांपडिल्ली.

आपले फाटल्यान सी.सी.टीव्ही कॅमेरो आसा हें तो जाणां आशिल्लो. ताचो मानय कसो राखपाचो हाचीय ताका संवकळ जाल्ली.

प्रताप वॉशरुमांत वचूंक उठून उबो रावलो. उबो रावतना हात लागून ताचे फुडलें रबर बँड दवरिल्लें आयदन रबरबँडां सयत सकल पडलें. प़डलें तेंय जुस्त कोयराच्या डब्यांत पडलें. ताणें बाग घेवन तें आयदन आनी रबरबँड उखलले. उखलतनां तो कॅमेऱ्याच्या आडसाक आयिल्लो. तरी कांय हरकत ना. ‘पडटनां पळयिल्लें मरे?’ ताणें मनांतले मनांत कॅमेऱ्याक म्हळें,   ‘आतां हें पळोवपाची गरज ना.’ म्हणत ताणें पयलीं पिनिल्ल्या नोटो अचळय काडून आयदनांत घाल्यो आनी ताचेर रबरबँड घालून आयदन वयर काडलें.

तें आयदन दवरतनां मात आपले कडेन फक्त रबरबँड भरिल्लें आयदनच आसा हें कॅमेऱ्याक दिसतलें अशेतरेन ताणें डेस्कार दवरलें. ते भायर सामकार आशिल्ल्या लोकांनीय ते दवरतनां पळयलें.

तो वॉशरुमांत वचून आयलो.

वेळ बरो आसल्यार खंय सगलें आपशेंच साधता.

जेवंक वचपाचो वेळ जायत आयिल्लो. पयशे घेवंक आनी जमा करूंक दोग तीग जाण सामकार आशिल्ले. तांतलो बरो कोण हें रोखडेंच हेरपाची गरज आशिल्ली. नाजाल्यार जेवले उपरांत पयशे व्हरूंक कोणय क्वचित येता. ताची एक नदर सामकार आशिल्ल्या गिरायकांक हेरताली.

इतले म्हणसर एक जाण्टी बायल ज्येष्ठ नागरिकांचे रांकेंत येवन उबी रावली. रांकेंत म्हणूंक थंय रांक नाशिल्लीच. ती एकटीच आशिल्ली.

परत ताचो ओठांचो कोनसो पोल्यांत शिरकलो. सगलें बरें साधून येता आज. हीच बरी आसा. ताणें मनांत म्हळें. तातूंत ती फोन काडून फोनार उलोवंक लागली.

चल. हें चड बरें जालें. ताणें तत्परतेन ज्येष्ठ नागरिकाक सेवा दिवपाचें सौजन्य दाखयलें. मशीनांत पयशे मेजून काडले. तिचेर परत नदर मारली तेन्ना ती फोनार उलोवंक गुल्ल जाल्ली. फक्त मशिनांतल्यान आयिल्ल्या पयशांचो आंकडो तितलो पळयलो तिणें. ताणें नोटांचो कवळो मशिनांतल्यान काडलो आनी एक दोळो तिचेर दवरून त्या कवळ्याक रबर बँड घालो. रबर बँड घालतनां तो स्वता फाटल्यान आशिल्ल्या कॅमेऱ्याचे आडसाक आशिल्लो. फुडें आशिल्ल्या गिरायकांक डेस्काक लागून दिस नाशिल्लें. ती तर फोनार उलोवंक गुल्ल जाल्ली.

ताणें खिणा भितर ते कवळ्यांत ती पिनिल्ली एक नोट धरली,(नोट पिनतना ती सगली पिनचीना, हाची काळजी ताणें घेतिल्लीच) आनी एक नोट सोडून रबरबँड घालो. कवळ्यांतल्यान कुशीक काडिल्ली नोट अळंग डेस्का वयल्या पेपरामुळाक धुकुळ्ळी. फाटल्या कॅमेऱ्याच्या आडसाक रावपाची आतां संवय जाल्ली.

जाण्टेलेन मशीनातल्यान मेजून आयिल्ले पयशे पळयिल्लेच. कवळो दिलो तसो तो घेवन तिणें फाट वळ्ळी.

ताच्या वोंठांचो कोनसो परत पोल्यांत शिरकलो.

म्हणटा म्हणसून ती हातांत ते कुडके घेवन परत फुडें उबी. ताका खप्प जालें. पूण अवसान सोडून उपकरना. ती कितें म्हणटा तें आयकुचे पयलींच ताणें म्हळें, “ती नोट आमची न्ही.”

“ना कशी? आतांच दिल्ली तुवें.” बायलेक अजापाचो धपको बशिल्लो.

“ना.”ताणें शांतपणान म्हळें.

बायल तिडकली. आतांच तुवें दिल्ली बी म्हणूंक लागली. पूण तिणें बs रें म्हळें म्हण तिच्यान तें सिध्द करूंक जावचेंना हें ताका तेन्नाच लक्षांत आयलें. तो आपलेंच घट धरून रावलो. तिका सांगलें, “तूं मॅनेजराक सांग.”

आतां ती आपले कडल्यान मेळ्ळ्या म्हणूंक तिका वाव नाशिल्लो. आपणें त्यो नोटी मशिनांतल्यान काडल्यात हें फुडें रांकेंत राविल्ल्या लोकांनी पळयिल्लें. मशिनांतल्यान खोटी नोट कशी येतली? कॅमेरो बावडो फाटल्यान आशिल्लो. ताच्या आडसाक. सिध्द कशी करतली ती ? खिणांत सगलें चिंतलें ताणें.

“आतांच तुवें दिल्या.” ती सामकी तिडकली. ताका मात्शें कच्च जालें. तरीकय आतां अवसान सोडून उपकरचें नाशिल्लें. आजमेरेन प्रत्येक फावट ताणें अशी नोट बेमालूम खपयिल्ली .आनी आज हे जाण्टे बायलेक कशी सांपडली ही रोखड्या रोखडी?  पूण आतां कितें करूंक शकता ती?  ती आपले कडल्यान मेळ्ळ्या हें कशें सिध्द करतली?  एकदां तिचे कडेन पावली म्हणटकच तिची जाली.

ती बायल बरीच तिडकल्ली. जाण्ट्या बायलांचें अशेंच आसता. तीं खटशीं आपलेंच खरें करूंक पळयतात. पूण कच खावन उपकरना. ताणें तिका मॅनेजरा म्हऱ्यांत वच म्हण नेटान सांगलें. कितेंय जालें तरी आतां ती नोट आपणें दिल्ली हें सिध्द करप कुस्तारच.

ती बायल खरीच मॅनेजरा म्हऱ्यांत पावली. तिणें आपल्या हातांतल्या नोटांच्या कवळ्या सयत ती नोट  मॅनेजर मॅडमी कडेन दिली आनी म्हळें, “ही नोट आतांच तुमचे कडल्यान मेळ्ळ्या. हांवें हातांत काडटनांच तिचे कुडके जाले.”

खरें म्हळ्यार तिका खबरच नाशिल्लें ती नोट खोटी म्हण. आपल्याक दितनां पिनिल्लीच नोट दिल्ली हेंय ती नकळ आशिल्ली. तिका दिशिल्लें आपले कडसूनच ती पिनली. फक्त हातांत काडटनांच तिचे दोन कुडके जाले म्हण ती सांगूंक आयल्ली.   ते एखादे कवळ्याक घाल्ल्या रबर बँडाक लागून जाले जातले असोच समज जाल्लो तिचो. बँक म्हणटकच ते नोटी वाट्याची ते दुसरी दिवंक शकतले अशें दिसून ती ती नोट परत घेवन आयल्ली. पूण कॅशियर ती आपले कडसून गेल्ली म्हणपाचेंच नाकारता म्हण्टकच ती तिडकली.

मॅनेजर मॅडमीन ते नोटीचे कुडके हातांत घेतले आनी तिच्या लक्षांत आयलें, ती कँन्सल्ड नोट . कँन्सल्ड म्हण तिचेर बरयिल्लें. तें हे बायलेन पळोवंकच नाशिल्लें.

 

“ही नोट कँन्सल्ड. ती आमची न्ही.” मॅनेजरान म्हळें.

“तुमची न्ही कशी?” ते बायलेचेर आतां आकांत आयिल्लो. नोट पिनिल्लीच न्ही तर खोटी म्हणटकच हें प्रकरण वेगळेंच मोण्ण घेतालें.

“पूण आतांच ती म्हाका तुमच्या कॅशरान दिल्या. हे बाकीचे पयशे आनी हो रबर बँड.” तिणें म्हळें.

मॅनेजर मॅडमीची कॅबीन कॅशियराक तेंखूनच आशिल्ली. कॅबीनीचें दार उक्तें आशिल्लें. भितरल्यान ती बायल तणतणटा तें कॅशराक आयकतालें..

 “पूण आमचे कडल्यान ही नोट मोळूंक शकना.  कँन्सल्ड नोटींची आमी विल्हेवाट लायतात.” मॅनेजर मॅडम सौम्यपणान आपली बाजू मांडटाली.

ती बायल कशीच आयकूंक तयार नाशिल्ली. मॅनेजर मॅडमी म्हऱ्यांत त्याच वेळार आनीक एक अधिकारी आशिल्लो. तो म्हणूंक लागलो, “आमी नोटी मशिनांतल्यान मेजून दितात. मशिनांतल्यान खोट्यो नोटी येवंक शकनात.”

ती बायल सामकीच चक्रावली. एक तर तिका खोटी नोट दिल्ली आनी आतां तिचेरच फटिंग पणाचो आरोप करतात.

कॅशर भायल्यान आयकतालो. दोळे दोन नदरांचे तशे कानय बी दोन कडलें आयकुपाचे आशिल्ले काय देव जाणां.. भितरलें संभाशण ताका स्पष्ट आयकूंक येतालें.

होय अधिकारी आपल्या बचावाक धांवन आयलो म्हणटकच आतां ते बायलेच्यान कांयच करूंक जावचेंना. परत एकदां ताच्या वोठांचो कोनसो पोल्यांत शिरकलो.

पूण ती बायल सामकीच खट थारली. आपली पर्स मेनेजरा मुखार दवरून तिणें म्हळें, “ती तुमी दिवंकना जाल्यार म्हजेकडेन आनीक एक नोट आसूंक फावो. हांवें रक्क्म काडले उपरांत भायर वचूंकच ना. मेजून पळय पयशे. ती तुमची नोट न्ही जाल्यार हांतली एक नोट खंय गेली?

तपास म्हजी पर्स आनी पळय मेळटा जाल्यार दुसरी नोट.” जाण्टेली उसळटाली.

भायल्यान आयकतनां ताका कल्ल जालें. ‘देवा! अशें आनीक चितूंकच नाशिल्लें. सांपडलो काय आपूण? ती उलयता तें पळय़ल्यार तिचे कडेन खरेंच दुसरी नोट आसतलीशें दिसना.’

एके वटेन मनांत आशा आशिल्ली, मेनेजर मॅडम सांबाळून घेतली म्हणपाची. आजवेर घेतिल्लें. पूण ते बायलेचो पावित्रो पळोवन मॅडम घुस्पली. ‘तिची पर्स  तपासून दुसरी नोट मेळ्ळीना जाल्यार ती नोट आपणेंच दिल्या म्हणची पडटली नाजाल्यार तिका दिल्ल्या पयशांत एक नोट उणी आसा म्हणचें पडटलें.’

ती बायल मॅडमीक विचारताली, “तुमीं कँन्सल्ड नोटींची विल्हेवाट लायतात जाल्यार ही नोट म्हजे कडेन पावलीच कशी?”

 तिच्या प्रस्नांचेर मॅडम सामकी गोंदळून गेल्ली. ती बायल म्हणटा तें नाकारून उपकर नाशिल्लें. प्रकरण दिसता तितलें साधॆं नाशिल्लें.

आनी एकदां ती म्हणटा तें खरें जालें जाल्यार फुडें सगलेंच हाता भायर वतलें आशिल्लें. बँकेचे बदनामीक लागून  आपली नोकरीय वचपाची शक्यता आशिल्ली. हिका भडकावन उपकरना. तिचे कलान तिका पट्टलें अशेच तरेन घेवचें पडटलें. निमाणें मॅडमीन युक्ती सोदून काडली. तिणें म्हळें, आमी सी.सी. टी.व्ही. कॅमेऱ्याचें चित्रण पळोवया. मागीर कळटलें कितें जालां तें.

भायल्यान दोन नदरांच्या प्रतापान परत सुस्कारो सोडलो. निमाणें मॅडमीन वेळ मारून व्हेल्ली. आनी मॅडमीच्या सौम्य, गोड उलोवपान ती बायलय मात्शी शांत जाल्ली.

सी.सी. टी.व्ही. कॅमेऱ्याचें चित्रण मॅडम ते बायले मुखार उक्तें जावंक दिवचीना हाची आशा आशिल्ली. जालेंय तशेंच. तें उक्तें जायना, ताचो पासवर्ड आपले कडेन ना अशें कितें सांगलें ते बायलेक.

तरी ती खटच. आपूण तें चित्रण पळयले बगर वचची ना हो तिचो निर्धार. दनपरचीं अडेच जायत आयिल्लीं आनी ती बायल हालपाचीं चिन्नां दिसनाशिल्लीं. मॅडमीचेर परत आकांत आयलो. तिणें कोणाक तरी फोन केलो. तो जेवंक गेला येवंक वेळ जातलो अशें ते बायलेक सांगलें.

तरी ती बायल आयकचना. निमाणें मॅडमीन म्हळें, आपूण आपले कडली एक नोट तुका दितां आनी उपरांत चित्रण पळोवन कितें जालें तें तुका कळयतां.

ही बायल पळय जाल्यार खटांची म्हाराणीच. दुसरी नोट दितां म्हळें तरी तिचें आपलें आपलेकडेन ती नोट पावलीच कशी हें मुखापद चालूच. मॅडम तिका गोड गोड उलोवन समजायताली. ती बायल म्हण्टाली, “आपली पर्स आतांच तपासून पळयात नाजाल्यार फाल्यां तुमी म्हणटलीं आपणें बदलायली म्हण.”

मॅडमीच्या सामक्या नाकांत दम काडलो ते बायलेन. निमाणें मॅडमीन तशें जावचेंना अशें उतर दिवर तिका कशीबशी थंयच्यान वचूंक लायली.

जाणटेली निमाणें वचूंक उठली. सुशिक्षीत सुसंस्कृत मॅडमीचेर विस्वस दवरप तिका भाग पडलें. ही एक जबाबदार अधिकारी योग्य तें करतली अशें धरून ती बॅंकेंतल्यान भायर गेली. बॅंकेंत सी.सी. टी.व्ही कॅमेरे काम करतात हो एक तिका दिलासो आशिल्लो. म्हळ्यार आपल्याक मेळिल्ली ती कँन्सल्ड नोट आनी मॅनेजराचे कॅबिनींत जाल्ल्या संभाशण सगलें चित्रीत जाल्लें आसतलें ही आशा तिका आशिल्ली.

जाणटेली वतकच मॅनेजर मॅडमीन सुस्कारो सोडलो. ‘गेली एकदांची. आतां प्रताप आपले तावडींत आयलो. हे फावट एक लाख घेतले बगर सोडप ना.’ तिणें मनांत म्हळें. ‘बरें जालें प्रतापा सारखो कॅशियर आपले हाता सकल आयलो.’ मनापसून तिणें प्रतापाक परबीं दिलीं.

‘ही पिडा गेली तें बरें जालें. दुसरे फावट येतकच कितेंय विचारलेंच जाल्यार तुवेंच केलें तें म्हणपाचें.’ मॅडमीन मनांत थारायलें आनी तिच्या तोंडार हांसो फुल्लो.

आतां कॅशिअराक कळिल्लें आपल्याक मॅडम भितर आपयतली. तशें तिणें आपयलेंय बी.

तो तयारेन आशिल्लो. “मॅम, ताणें दारांत पावतनांच काकुळटेन म्हळें. ‘’मॅम, चूक जाली. तुमचे उपकार जाले.”

“प्रताप, तूं जाणां हें कितल्याक पडटलें आशिल्लें तें ? तरी बरें हांगा म्हजे कॅबिनींत सी. सी. टीव्ही कॅमेरो ना. ताका लागून तिचे कडेन आशिल्ली ती नोट कॅन्सल्ड हाचे कांय पुरावे नात. तेभायर हांगा ती कितें उलयिल्ली, तपास म्हण आपली पर्स दिल्ली हाचेय कांयच पुरावे उरूंक नात . हांवें तिका म्हजे कडली नोट दिली. तरीकय ती घेवंक तयार नाशिल्ली. तिणें कागाळ केल्ली जाल्यार आमचेर शेकतलें आशिल्लें.

“तिका हांगाच्यान धांवंडायता म्हणसर नाकांत नव आयले म्हज्या. तिणें ज्या आत्मविस्वसान सांगिल्लें आपली पर्स तपासून पळय म्हण, तेवरसून कळटालें, तिच्या पर्सींत दुसरी नोट नासतली म्हण. तिणें पोलिसांक आपयिल्लें जाल्यार कितें सांगतलीं आशिल्लीं आमी?

“हांवें म्हण तिका सांबाळून घेतली. आतां फाल्यां ती परत आयलीच जाल्यार ‘तें तुवेंच केल्लें’ म्हण सांगूंक येता तिका.”

“मॅम, हांव दितां ते पयशे तुमकां.” कॅशरान वेळ करिनासतनां बॉल्सांतल्यान हजाराची नोट काडीत म्हळें.

“तूं दिता? कितले? प्रताप, हांवें सांबाळून घेना जाल्यार तुजी नोकरी वतली आशिल्ली. भितर पडटलो आशिल्लो तूं. आजमेरेन कितले जोडले अशे?... एक लाख पावय.”

 ‘म्हळ्यार हिच्याय तोंडाक उदक सुटलें म्हण हिणें आपल्याक सांबाळून घेवपाचीं नाटकां केलीं तर!’  हुशार कॅशरान मनांतले मनांत गणीत केलें.  ‘कॅबीनींत कॅमेरो ना म्हण ते बायल कडेन पुरावो ना म्हण्टा ही. मागीर हिचे कडेन पूण पुरावो कितें हांवें ती नोट दिल्ली म्हणपाचो?’

परत ताच्या वोंठांचो कोनसो पोल्यांत भितर शिरकलो.

“मॅम, कसले एक लाख पावोवपाचे तुका ? हांवें केन्नांच घेवंक नात तुजे कडसून. तूं कित्या विशीं उलयता?”

(लेखकाचो फोनः +918007231075)