तरनाट्यांचो ‘मार्ग’दर्शी गुरुनाथबाब केळेकार गेलो
GOANEWS DESK, PANAJI | 19 January 2021 14:00 IST
तरणे पिळगेचेर पुराय विस्वास दवरून जीणभर वावुरपी एक अखंड धडपड 91 वर्सांचे पिरायेर शांत जाली. आज फांतोडेर गुरुनाथबाब केळेकार हो संवसार सोडून गेलो.
एक चळवळी विचारवंत म्हुणोन वळख आसलेलो गुरुनाथबाब आसलेलोय एक अश्टताशी व्यक्तिमत्व. स्वातंत्र्यसैनीक, साहित्यीक, कोशकार, पत्रकार, प्रकाशक, सामाजीक कार्यकर्तो, मार्गदर्शक आनी गांधी-नेहरूंच्या विचारांक सातत्यान मुखार व्हरपी आनी तसोच जगपी विचारवंत.
तेची कूड फाल्यां, म्हुटल्यार बुधवारा 20 जानेवारीक मडगांवां हरी मंदीर चाळीमुखार आसलेल्या कामत बिल्डिंगेतल्या तेंच्या घरा सकाळीं 9.30 वरांसावन दर्शनाखातीर दवरतले. उपरांत 11.30 वरांचेर मडगांवचे मसंडभुंयेंत तेचेर निमणे संस्कार जातले.
दोन दिसांपयलींच गोंयांत येवन परत बंगळूर गेल्लो तेचो पूत समीर केळेकार आज सांजे पावतलो. गुरुनाथबाब हालीं चडसो पणजे आपल्या चित्रा आनी संजीवनी ह्या दोतोर धुवांवांगडा रावतालो. थंयच आज फांतोडेर 3.30 वरांचेर तेची प्राणज्योत पालवली.
निमण्या खिणामेरेन कार्यरत आसलेलो गुरुनाथबाब सदचेवरी कालय सांजे चिंबला नागेशबाब करमलीगेर वचून तेचेलागीं खबरो मारून परत आयिल्लो. गरजू कार्यकर्ते आनी विद्यार्थ्यांक मजत करपाखातीर ‘जीवनायन’ ही संस्था घडोवपांत तेणीं दोगांयनी फुडाकार घेतलेलो आनी हे संस्थेविशीं सविस्तर लेख तेणे 14 जानेवारीच्या ‘भांगरभूंयं’त प्रसिद्ध केल्लो. घडये हो तेचो निमणो लेख.
स्वातंत्र्यसैनीक म्हुणोन भोवमान केल्लें गोंय सरकाराचें ताम्रपत्र, कोंकणी भाशा मंडळाचो कोंकणी सेवा पुरस्कार, महात्मा गांधीच्या ‘सत्याचे प्रयोग’ ह्या अणकारीत पुस्तकाखातीर मेळ्ळेलो साहित्य अकादमीचो पुरस्कार हे तेका फावो जाल्ले कांय खाशेले भोवमान.
17 आनी 18 फेब्रुवारी 1990 अशें दोन दीस पेडण्यां जाल्ल्या धाव्या अखील भारतीय कोंकणी साहित्य संमेलनाचो तो अध्यक्ष आसलेलो. तेन्ना ‘मळबपिशें लागिल्ल्या कोंकणी जॉनाथॉनांक’ असो उलो तरनाट्यांक मारोन केल्लें तेचें भाशण आजूनय सगळ्यांच्या यादींत आसा. (Jonathan Livingston Seagull by Richard Bach)
नकसूद उतरां वापरून लोकांच्या काळजाक हात घालपाची कळाशी गुरुनाथबाबालागीं आशिल्ली. एकामेकांक मेळटात तेन्ना ‘हॅलो, कसो आसा’ वा ‘हाव आर यू’ अशीं उतरां वापरचे बदला ‘बरें गोंय’ म्हुणोन एकामेकांक पाचारया ही तेची शिकवण आज गोंयभर पातळत आसा.
संयभोंवतणच्या राजकारणान भरिल्ल्या संवसारांत वावुरतना आमी मतदार म्हुणोन न्हू तर भारतीय संविधानाचीं मुल्यां सांबाळपी नागरीक जावन जगया आनी मनीसपणाचे वाटेन चलया ही तेची आनीक एक शिकवण.
गावडा समाजांतल्या भाडेलांच्या (बाजारांतलीं कामेरी बायलां) प्रामाणीकपणाचो आनी कश्टांचो गौरव करपाखातीर तेणे तेंचो सत्कार घडोवन हाडलेलो. तेचेचकडल्यान स्फुर्त घेवन दत्ता दामोदर नायकान आज मडगांव नगरपालिका उद्यानामुखार भाडेलाचें शिल्प उबें केलां.
जिवीतभर स्वातंत्र्यसैनीक
गोंयच्या स्वातंत्र्यझुजांतलो हो एक निजाचो सैनीक. 1954 वर्सा 21 जूनाक तेका अटक जाल्ली आनी 13 म्हयने आग्वादाक बंदखण भोगतकीर फुडल्या वर्सा जुलै म्हयन्यांत सुटका जाल्ली इतलेंच तेचें योगदान न्हू. तेचो बापोलभाव रविन्द्रबाब केळेकाराकडल्यान स्फुर्त घेवन 21 वर्सांचे पिरायेर गोंयच्या स्वातंत्र्यझुजांत तेणे उडी मारलेली.
भाऊसाहेब बांदोडकराच्या पयल्याच सरकारांत मंत्री आसलेलो म्हालगडो स्वातंत्र्यसैनीक अँथनी डिसोझा आनी अण्णा देशपांडे वांगडा तो वावुरतालो. ते दोगय खंय आसात तें काडून घेवपाखाातीर तेका पोर्तुगीज सोलदादांनी मार-बडय केल्ली. पूण निमणे मेरेन तेणे पोर्तुगिजांक तेंचो वास लागोंक दिलोना.
शाळा आनी वाचनालयांनी भोंवन शिक्षक, वाचक आनी विद्यार्थ्यांक स्वातंत्र्यसंग्रामांत वांटो घेवपाखातीर तो उलो मारतालो. बंदखणींतल्यान सुट्टकीरय सांस्कृतीक, शिक्षणीक आनी साहित्यीक कार्यावळींतल्यान तेचें स्वातंत्र्यसंग्रामाचें कार्य चालूच आसलेलें.
गोंयच्या स्वातंत्र्याउपरांतय महात्मा गांधी आनी जवाहरलाल नेहरूचें कार्य विद्यार्थ्यांलागीं व्हरपाचें मोलादीक कार्य फाटलीं 59 वर्सां तो करीत आसलेलो. गांधीचें ‘सत्याचे प्रयोग’ हें आत्मचरित्र कोंकणींतल्यान अणकारीत करप, चाचा नेहरूची सचित्र यात्रा घेवन गोंयभर भोंवप, नेहरूचें सगळें लिखाण एकठांय करून मडगांवांत ‘नेहरू केंद्र’ उबारप अश्यो साबार कार्यावळी तेणे घडोवन हाडल्यो. हें नेहरू केंद्र आजय चालू आसा.
पोर्तुगीज संसदेंत गोंयचो प्रतिनिधी म्हुणोन वचून गोंयच्या राष्ट्रवादी चळवळिची बुन्याद घालपी फ्रांसिस लुईस गोम्स तर गोंयच्या भौसालागीं पावलो तो गुरुनाथबाबाक लागोन. मडगांव कोमुनिदाद इमारतीलागीं आशिल्ल्या तेच्या पुतळ्यालागीं तो तरणे पिळगेक हाडोन वर्सान वर्स कार्यावळ करतालो.
फ्रांसिस लुईस गोमिशाचो पुतळो मोडटकीर तो परत उबारप, लोहिया मैदान निवळ करून थिंगां लोहियाचो पुतळो उबारप आनी 18 जून समिती घडोवन हाडोन लोहियाचें कार्य समेस्त गोंयकारांलागीं व्हरप हेतूंत फुडाकार घेवपी तो गुरुनाथबाब.
कोविडाच्या दिसांनी पुस्तक प्रकाशन कार्यावळींत गुरुनाथ केळेकार
भौसाचो पत्रकार
गुरुनाथबाबाचो पिंडच पत्रकाराचो. मुक्ती उपरांत 11 मार्च 1962 ह्या दिसासावन ‘नवें गोंय’ हें पंद्रशी नेमाळें सुरू केलें आनी तें 1970 मेरेन चलयलें. उपरांत ‘गोंयचो मोग’ हें सातोळें रोमी कोंकणींतल्यान चलयलें.
1980 च्या दसकांत कोंकणींतल्यान दिसाळें जाय म्हुणोन नवें गोंय प्रतिश्ठानाची स्थापना केली आनी कामगार फुडारी ख्रिस्तोफर फोंसेकाक वांगडा घेवन 67 दिसांची पदयात्रा गोंयभर काडोन लोकांकडल्यान निधी पुंजायलो. तेतूंतल्यान ‘नवें गोंय’ हें रोमी कोंकणींतलें सांज दिसाळें कांय तेंप चलयलें. फुडें पयशांचे अडचणीक लागोन हें दिसाळें बंद पडलें. हे पदयात्रेंत तर गोंयभरांतलो विद्यार्थी आनी तरणाटो तेचे पदयात्रेंत वांटेकार जाल्लो.
दुसरे वटेन दिसाळ्यांनी आनी हेर नेमाळ्यांनी तेचें स्तंभलेखन चालूच आसलेलें. मुद्देसूदपणान विचारांची मांडणी करप आनी लोकांक कळसारके भाशेंत बरोवन वाचकाक संमोहीत करप ही गुरुनाथबाबाच्या पत्रकारी लिखाणाची कळाशी. संविधानांतलीं मुल्यां, गांधीवाद आनी नेहरूची विचारसरणी घेवन केल्लें तेचें लिखाण संग्रहीत करून फुडल्या पिळग्यांखातीर सांबाळून दवरपासारकें आसा.
भुरग्यांचो साहित्यीक
गुरुनाथबाबाच्या विचारांक जितली खोलाय आसलेली तितलीच ल्हान भुरगीं आनी तरनाट्यांच्या काळजांत हात घालपाची प्रगल्भता तेचे लागीं आसली. आपली घरकान्न कुमुदिनीक घेवन ‘मारुती’ हें भुरग्यांचें मासीक तेंणी काडलेलें तें तर भुरग्यांमदीं सुमराभायर लोकप्रिय आसलेलें. ते भायर तेच्या संजीवनी प्रकाशनान बालसाहित्याचीं उणींच 30 पुस्तकां उजवाडायल्यांत.
गुरुनाथबाब फकत बरोवन वा पुस्तकां प्रकाशीत करून ओगी बसलोना. तीं भुरगीं आनी हेर वाचकांलागीं पावोवपाखातीर तेणे कोंकणी ‘साहित्य यात्रा’ काडून गांवांगांवांनी कोंकणी साहित्याचें दर्शन घडयलेलें. तशेंच ‘चाचा नेहरू भुरग्यांचे भेटेक’ ही बालसाहित्याची यात्रा गोंयभर भोवंडायिल्ली. गोंयच्या दरेका भुरग्यालागीं एक तरी कोंकणी पुस्तक पावपाक जाय हो हावेस बाळगून तो ल्हान-व्हड कार्यावळी करतालो.
महात्मा गांधीच्या ‘सत्याचे प्रयोग’ ह्या पुस्तकाच्या अणकाराखातीर तेका साहित्य अकादमीचो अणकार पुरस्कार फावो जालोच, पूण तेचें तितलेंच म्हत्वाचें पुस्तक म्हुटल्यार पोरूं ऑगस्टांत उजवाडायिल्लें ‘कशे आशिल्ले गांधीजी’ हें पुस्तक. गांधीचे पुराय जिणेचेर उजवाड घालपी हें पुस्तक तेणे गांधीजीच्या 150 व्या जल्मवर्सा उजवाडायलें.
गोंय मुक्त जातकीर 1963 वर्सा मायाच्या म्हयन्यांत प्रधानमंत्री जवाहरलाल नेहरू पयलेचे खेपे गोंयांत आयिल्लो. तेन्ना तेणे वेगवेगळ्या कार्यावळींनी केल्ल्या भाशणांचें संकलन केल्लें ‘Nehru in Goa’ हें तेचें पुस्तक तर आज दुर्मीळ असो संदर्भ ग्रंथ जाला.
कोंकणी उतरांचेर शेक गाजोवपी ह्या शब्दप्रभून काडलेलो शब्दकोश तर आज लेगीत भुरगीं धरून म्हालगडे लेखक मेरेन सगळे वापरतात. लोकांमदीं भोंवन उतरां पुंजावन तेणे हो कोश घडयलेलो. अकॅडॅमिक धरून साहित्यामेरेन सगळ्या मळांचेर तेणे कोंकणी भाशेचो वावर केल्लो.
'मार्ग' कार्यावळींत उलयतना गुरुनाथबाब केळेकार प्रभाकर तिंबले आनी मोहनदास सुर्लकारावांगडा
क्रांतीकारी ‘मार्ग’
‘मार्ग’ हे तेणे घडयलेल्या अभियानान तर आख्ख्या देशांत क्रांती केली. ‘मार्ग संस्कृती’ ही संकल्पना जनमानसांत रुजयली. चलपी धरून वाहनां चलोवप्यांमेरन सगळ्यांनी रस्त्याचेर कशें वागप हे खातीर तेणे राज्यव्यापी अभियान चलयलें. कांय सरकारांनीय तेच्या ह्या अभियानाक अनुदान दिलें. तेचो वापर करून गोंयकार विद्यार्थ्यांक देशाच्या वेगवेगळ्या राज्यांनी भोवंडावन हाडलें आनी तेंकां नागरी चळवळिचें दर्शन घडयलें. भारतभरांतल्या विद्वानांक गोंयांत हाडोन मार्ग संस्कृतायेचेर परिशदोय घेतल्यो.
फकत वाहनां चलोवपीच न्हय तर विद्यार्थ्यांमदीं काम करून तेणे येरादारी पुलिसांच्या पालवान येरादारींत सुसुत्रता हाडपी ‘येरादारी शिलेदार’य तयार केले. विद्यार्थीच येरादारीचेर नियंत्रण दवरपाक लागले. ही परंपरा मडगांवांत आज लेगीत चालू आसा. ते भायर खंयचेय कार्यावळीवेळार वाहनांचे गर्देक लागोन गचिमुड्डी जावची न्हूं म्हुणोन पार्किंग वेवस्थेचेंय अभियान गुरुनाथबाबान चलयलें.
शाळा ते कॉलेजीमेरेन काम करून तयार केल्ले उणेच 70 हजार भुरगे आज गोंयभर फाफसल्यात. तेभायर पालक. गांवांगांवांनी तयार केल्ले हे मार्ग कार्यकर्ते आज लेगीत हें अभियान मुखार व्हरतात.
'मार्ग' अभियानाचे नवे टिमीवांगडा गुरुनाथ केळेकार
सिटिझन फर्स्ट
आमी ह्या देशाचे नागरीक पयलीं, मागीर मतदार, मागीर हेर कोण कोण आसात ते ही जाणविकाय लोकांमदीं पातळायली ती गुरुनाथबाबान. ते खातीर Insitute of Citizenship & Civic Sense Education ही संस्था हालीं णव्वदीलागीं पावलो तेन्ना घडयली. तेतूंतल्यान गोंयभरांतल्या 10 शिक्षणसंस्थांनी विद्यार्थ्यांचे सिव्हिक क्लब घडयले.
संविधानांत फकत नागरिकाचे हक्क सांगलेले नात तर दरेका नागरिकाचीं कर्तव्यांय सांगल्यांत ही गजाल शिक्षक, पालक आनी विद्यार्थ्यांच्या लक्षांत हाडोन दिली. तेतूंतल्यान ह्या देशाचे समर्थ नागरीक घडोवपाची मोख दवरून केल्लें गुरुनाथबाबाचें कार्य आयचे घडयेक तर सामकें गरजेचें आसा.
ही अशी दूरदिश्टी आशिल्लो अखंड कार्य करीत रावपी एक निजाचो चळवळो आज सोंपला. पूण तेणे बुन्याद घाल्ली चळवळ सोंपूंक ना.
ह्या चालत्या-बोलत्या चळवळीक गोवान्यूजाचें आदरपुर्वक नमन!
समग्र माहिती खातिर धन्यवाद.खरेच एक खडेगाठ मार्गदर्शक गुरुनाथ केळेकरबाब आज आमच्या बराबर नात.पूण ताची सगळी कर्तुबाच एक मार्गदर्शन आमका करतली ही आस्त बाळगियां. ताका नमन.बरे गोय.