पत्रकारितेचे तेंगशेवयलो पथदर्शकः सीताराम टेंगसे

Email To Friend

• You can send this article as a link to anyone you feel would be keen to read it. Just fill the form below to send it now.
• Your Email: *
• Your Name: *
• Recipient Name: *
• Recipient Email: *
• Subject: *
• Message: I found a very interesting article on GoaNews.com and thought you will definitely like to read it.
• * mandatory fields

दावी विचारसरणी मानतालो म्हुणोन तेंच्या चुकांचें समर्थन केल्लें हांवें टेंगसे सराक केन्नाच पळयलें ना. आनी उजवी विचारसरणी मानवनासली तरीकय तेंच्या बऱ्या गजालींचें कौतुक करतनाय केन्ना तो अनमनलोना. भारतीय संविधानाचीं मुल्यां हेंच तेचें पत्रकारितेचें बायबल आसलेलें. तटस्थपणान सगळ्या घडणुकांकडेन पळोवपाची ही नदर हो म्हाजो पत्रकारितेंतलो सगळ्यांत व्हडलो धडो.

म्हाजो पत्रकारितेंतलो गुरू सीताराम टेंगसे सराचो पयर 16 नोव्हेंबरा जीवनगौरव पुरस्कार दिवन गोंय सरकारान भोवमान केलो. सर म्हाका सदांच विचारता, “तूं म्हाका तुजो गुरू कित्याक म्हणटा? हावें खंय तुका कितें शिकयलां?” सामकें खरें. सरान म्हाका पत्रकारितेचे तांत्रीक धडे केन्नाच दिले नात. ते दिश्टीन सर म्हाजो पत्रकारितेंतलो ‘सर’ न्हूच. पूण पत्रकारिता म्हुटल्यार कितें तें हांव सराकडल्यानच शिकलों. सराच्याय नकळटां. ‘राष्ट्रमतां’त चार म्हयने मडगांवचो वार्ताहर म्हूण काम करतना. आनी उपरांत सर ‘राष्ट्रमता’चो संपादक म्हूण रिटायर जायसर. म्हाजे दिश्टीन (हेर सगळ्या जाण्ट्या पत्रकारांची माफी मागोन) हो पुरस्कार सराइतलो कोणाकूच फावना. हांव तेका गुरू म्हण्टा म्हुणोन न्हूं. तो गुरूसमान आसा म्हुणोन. ‘बोले तैसा चाले, तयाची वंदावी पाउले’ ही उक्ती तेका सारकी बसता म्हुणोन. 

हांव आनी सर एकाच गांवचे. सराचें घर लोलयां, जाल्यार म्हाजें माशें-लोलयेंमदल्या आगस वाड्यार. सर आमच्या निराकार विद्यालयांत शिकयतालो. 1959 सावन पांच वर्सां मुख्याध्यापक आशिल्लो. सराच्याच फुडाकारान पुणे बोर्डाची मान्यताय घेवन इकरावी एस्एस्सी करपी काणकोणांतली दुसरी शाळा आमची. सर त्या पांच वर्सांक आपले ‘मंतरलेले दिवस’ म्हणटा. पूण हांव गांवांत शिकतालों तेन्ना म्हाका हें कांयच खबर नाशिल्लें. टेंगसे नांवाचो एक मास्तर माश्यां निराकारांत शिकयतालो, लोलयेंच्या दामोदर विद्यालयाचो अध्यक्ष आशिल्लो आनी उपरांत आंतरजातीय लग्न जातकीर घरच्या कांय लोकांकडेन मतभेद जाल्ल्यान गांव सोडून मडगांवां गेलो इतलेंच आमी जाणा आशिल्ले. पूण त्या तेंपार आंतरजातीय लग्न करपी शिक्षक म्हुणोन आमकां सराविशीं एक वेगळेंच कुतुहल आशिल्लें. अभिमानय दिसतालो.

सरान मडगांवांतय कांय तेंप शिकयलें. संस्कृत आनी मराठीचेर आशिल्लें तेचें प्रभुत्व तर आजूय कांय जाण याद करतात. उपरांत ‘गोमंतवाणी’ हें दिसाळें मडगांवच्यान सुरू जालें आनी सर पावलो पत्रकारितेंत. मजा म्हटल्यार ‘गोमंतवाणी’ हें दिसाळें सुरू केल्लें विलिनीकरणाचें समर्थन करपाखातीर. कांय तेंपान तें बंद पडलें आनी सर पावलो ‘राष्ट्रमतां’त. तें सुरू केल्लें विलिनीकरणाक विरोध करून गोंय वेगळें दवरपाखातीर. सर तसो कट्टर मराठीवादी. संपादक चंद्रकांतबाब केणी तितलोच कट्टर कोंकणीवादी. दोगांयनी आपापल्या तत्वांकडेन केन्नाच तडजोड केलिना. पूण आमचेमदीं केन्नाच वाद जालोना अशॆं सर सदांच सांगता. एकामेकांक समजून घेवपाची आनी एकामेकाचे तांकिचो आदर करपाची दोगांयचीय ही दिलदार वृत्ती हो म्हाजो पत्रकारितेंतलो पयलो धडो. आनी तोच गिरयत 33 वर्सां पत्रकारिता करतना हावेंय केन्नाच पत्रकारितेंतल्या म्हाज्या वांगड्यांकडेन वैयक्तीक दुस्मानकाय केलिना. वैचारीक मतभेद आसून लेगीत. 

1980 ते 1987 हो मडगांवांतलो म्हाजो विद्यार्थी, युवक, कामगार आनी सांस्कृतीक चळवळींतल्यान वैचारीक जडणघडण जाल्लो काळ. जितलो संघर्शाचो तितलोच उमेदिचो. ह्या काळांत आमच्या चळवळीक पुराय न्याय दिवपी एकूच दिसाळें. ‘राष्ट्रमत’. चंद्रकांतबाब केणी आनी मडगांवचो आमदार-मंत्री बाबू नायकाचे घनिश्ट संबंद. आमी बाबूविरोधी. पूण अशें म्हुणोन ‘राष्ट्रमता’न आमकां केन्नाच कुशीक माल्लोना. वेल्यान आमची दावी विचारसरणी आनी र वि जोगळेकर सराच्या मार्गदर्शनाखाला चलपी उजवे विचारसरणीची अखील भारतीय विद्यार्थी परिशद हांचेमदलो वैचारीक संघर्श ‘राष्ट्रमतां’तल्यान कितलोसोच तेंप चल्लो. त्यावेळार आमकां पुरायपणान तेंको दिल्लो तो टेंगसे सरान. पुण्यां शिकतना मार्क्सवादाचे धडे गिरयिल्लो हो संस्कृत पंडीत आमचेवटेन खांबो कसो उबो आशिल्लो. 

हालींच पुरस्कार घेवपाची विनंती करपाखातीर हांव, गुजाचो अध्यक्ष राजतिलक नायक आनी कैलास नायक गेल्ले तेन्नाय सरान परत आमचे विद्यार्थी चळवळिची याद काडलीच. खासा करून मार्क्स स्कँडलाची. शिक्षणमंत्री जालेबराबर फ्रांसिस सार्दीनान मॅडिकलांत प्रवेश जाय म्हुणोन आपले पुतणयेचे मार्क वाडोवन घेतिल्ले. तें प्रकरण फुटलें आनी गोंयभर विद्यार्थी आंदोलन उसळ्ळें. निदर्शनां, मोर्चे, सभा, बंद आनी आमी पयलेचे खेपे गोंयां सुरु केल्लें रस्तो नाट्य. आमच्या त्या नाट्य पंगडाचेर सार्दीनान माकाझाना गुंड धाडून हल्लो लेगीत केल्लो. आपूणय स्वता थंय आयिल्लो, हे म्हाजे लोक म्हूण सांगपाक. सर परत सांगतालो - आजमेरेनच्या सगळ्या राजकारण्यांमदलो सगळ्यांत चड भ्रश्टाचारी कोण आसत जाल्यार तो सार्दीन. टेंगसे सर हाडाचो शिक्षक. सार्दीनय शिक्षक. एका शिक्षकान केल्लो शिक्षणीक भ्रश्टाचार तेच्या मनाक चड लागलेलो. पयशांचो भ्रश्टाचार करपी पायलेक पंचवीस आसतले. पूण विद्येचो भ्रश्टाचार करपी म्हुणोन सराक सार्दीन चड घातक दिसता. तेच्या मतान ह्या असल्या लोकांनी एकेक पुराय पिळगी बरबाद केल्या. 

1987 म्हणसर दावे विचारसरणेची विद्यार्थी चळवळ भारतभर कोसळ्ळी आनी आमी सगळेच पोटापाणयाची कितेंय वेवस्था जाता जाल्यार सोदपाक लागले. त्याच वर्सा 13 मे दिसा ‘सुनापरान्त’ हें पयलें कोंकणी दिसाळें सुरू जाल्लें. पूण केणीबाबान तेची तयारी आदल्याच वर्सा सुरू केल्ली. धायेक म्हयन्यांचें प्रशिक्षण घेवपाखातीर आमचे कितलेशेच इश्ट थिंगा रुजू जाल्ले. नवे नोकरेक सुवात नाशिल्ली. तेन्ना अर्द वेळ मडगांवचो वार्ताहर म्हूण म्हाका घेवचो म्हूण हांव केणीबाबालागीं गेलों. हांवें प्रशिक्षण लेगीत घेतिल्लें नाशिल्लें. विद्यार्थी आसतना ‘नवें गोंय’ ह्या रोमी कोंकणी दिसाळ्यांत मडगांवचो वार्ताहर म्हूण थोडो तेंप काम केल्लें तितलेंच. आनी उपरांत ‘उदेन्त’ ह्या विद्यार्थी मासिकाचो संपादकीय वांगडी आनी ‘संगीन’ ह्या युवा मासिकाचो संपादक म्हूण चळवळींतलो अणभव. ते भायर केन्ना केन्नाय ‘गोमंतक’ वा ‘नवप्रभा’सारक्या कांय दिसाळ्यांनी संशोधन पत्रकारिता म्हूण केल्ल्यो थोड्यो धडपडी. केणीबाबान सांगलें - ‘सुनापरान्ता’वांगडा ‘राष्ट्रमता’कय बातम्यो दी. हांव खूश. एक मागपाक गेल्लों, दोन नोकऱ्यो मेळ्ळ्यो. मागीर त्यो अर्दवेळ दोनशे रुपयांच्यो काय जायना. उपरांत ‘सुनापरान्ता’चे पयशे केन्ना तरी स म्हयन्यांनी मेळ्ळे. ‘राष्ट्रमता’चे मेळ्ळेच नात. हांवूय फाटीक लागलोना. कारण ‘राष्ट्रमतां’त पगारापरसूय चड व्हड जोड हावें केल्ली. टेंगसे सराचें मार्गदर्शन. म्हजे पत्रकारितेचे पुराय कारकिर्दीक ती पुरून उल्ली. आनी तरीकय आजुनूय सराचे विद्वत्तेचें कुस्कुट लेगीत म्हाज्यान जाल्लें ना.

जीवनगौरव पुरस्कारा उपरांत पणजे 16 नोव्हेंबरा

मडगांव शारांतल्यान रिपोर्ट एकठांय करून चलत हांव बीपीएस् क्लबालागीं आसलेल्या ‘सुनापरान्तां’त वतालों. थंय कोंकणी रिपोर्ट दिवन मागीर तसोंच चलत बड्ड्यां होली स्पिरीट चर्चीफाटल्यान रस्त्यार आशिल्ल्या ‘राष्ट्रमतां’त. ‘सुनापरान्तां’त अर्द वराचें काम जाल्यार ‘राष्ट्रमतां’त वर-देड वर सहज वतालें. केणीबाब तेन्ना दोनय पेपरांचो संपादक आसलेलो. आनी रातपाळयेच्या कामाचो अणभव आसलेल्या ‘राष्ट्रमतां’तल्या प्रमोद प्रभुगांवकाराक तेणे रातपाळयेंत ‘सुनाापरान्तां’त व्हेल्लो. दिसाचें थोडो वेळ ‘राष्ट्रमतां’त काम करून तो ‘सुनापरान्तां’त येतालो. आनी दिसाचो अग्रलेखबी बरोवन रातचो परत टेंगसे सर ‘राष्ट्रमतां’त. तेन्ना म्हाजी चंगळ. टेंगसे सरालागीं उलोवप म्हुटल्यार म्हाजेखातीर प्रबोधन. चालंत घडणुकांचेर तेचीं स्वताचीं अशीं कांय ठाम मतां आसतालीं. मागीर जावं त्यो गोंयच्यो, राष्ट्रीय वा आंतरराष्ट्रीय. तेभायर कितलीशीच म्हायती आनी गिन्यान. सराचें वाचन सगळ्या तरांचें आनी सगळ्या भाशांतलें. भाषाप्रभूच तो. दावी विचारसरणी मानतालो म्हुणोन तेंच्या चुकांचें समर्थन केल्लें हांवें सराक केन्नाच पळयलें ना. आनी उजवी विचारसरणी मानवनासली तरीकय तेंच्या बऱ्या गजालींचें कौतुक करतनाय केन्ना तो अनमनलोना. भारतीय संविधानाचीं मुल्यां हेंच तेचें पत्रकारितेचें बायबल आसलेलें. तटस्थपणान सगळ्या घडणुकांकडेन पळोवपाची ही नदर हो म्हाजो पत्रकारितेंतलो सगळ्यांत व्हडलो धडो. 

सकाळफुडें केन्नाय ‘राष्ट्रमतां’त गेल्यार फाल्यांचो लेख आनी भितल्ल्या पानांचेर नदर मारतनाच ‘राष्ट्रमता’चे अग्रलेख टेंगसे सरच बरयतालो. कारण नेवी जापसालदारकी म्हुणोन केणीबाब चडसो ‘सुनापरान्तां’तच आसतालो. तेन्ना कम्प्युटर, पेजमेकिंगबी असले कांय प्रकार नासले. अक्षरांचे खिळे जुळोवन पानां बांदप. आतां आमी अग्रलेख आनी लेख बरयतना उतरां मेजपाचें सोडातच, कॅरॅक्टर्स कितल्यो त्यो मेजतात. तेन्ना सगळें कितें अंदाजपंचे. लेख लांब जालो जाल्यार कितें काडप आनी कशें काडप ही एक कलाच कशी. तेन्ना पीटीआयच्यो (प्रॅस ट्रस्ट ऑफ इंडिया) बातम्यो टेलिप्रिंटराचेर येताल्यो. तेच्या नाका आशिल्ल्या बातम्यांचे पेपर ही आमची दिसाळ्याची स्टेशनरी. बातम्यांचे लांबयेप्रमाण पेपर कातरून दवरप. आनी मागीर तेचे फाटले वाटेन बरोवप. एक पेपर बोटभर, दुसरो वेतभर जाल्यार तिसरो हातभर. तेचेर टेंगसे सर अग्रलेख बरयतालो. एक पान बरयलें काय गेलें अक्षरजुळणेक. कितलें बरयलां तें परत तपासपाचीय माणसुकी ना. तरीकय अक्षरजुळोेवणी करपी कर्मचारी सांगताले - टेंगसे सराचे अग्रलेख ल्हान-व्हड करपाचो प्रसंग चुकून केन्नाय. आनी हें सगळें स्वताक केबिनांत बंदिस्त करूनबी न्हूं. केबिनच नासलेलें, मागीर? मदींच कोण बातमी घेवन येता, मदींच जाल्ल्या-गेल्ल्याची जायरात, मदींच म्हाजेसारके घुसखोर. त्या सगळ्यांलागीं उलयत, गजाली मारीत अग्रलेख पुराय जातालो. 

तेन्ना रत्नकांत पावसकार म्हुणोन एक पत्रकार आनी लेखक आसलेलो. ‘राष्ट्रमता’चो पर्मनंट मेंबर. (आयचें पत्रकार भारती पावसकाराचो बापूय). विद्वान, बरो लेखक आनी गजाली करपी मनीस. तो सदांच सांगतालो - “टेंगसेंचे अग्रलेख फक्त वाचनीय नसतात, ते संग्राह्य असतात.” त्या दिसाचो अग्रलेख वाचून सरालागीं उलोवपाक गेलों जाल्यार सर पयलीं विचारतालो - कित्याचेर बरयल्लें हावें? माथाळो म्हाकाच सांगचो पडटालो. सर आपलो तो संग्राह्य अग्रलेख सहज फाफडून उडयतालो. “तातूंत कितें?  येवजलें तें बरोवन उडयलें. कोण वाचतात कोण जाणा. जागो भरपाक जाय म्हूण बरोवपाचें.” पूण मात्शें खोदून विचाल्लें जाल्यार मागीर घे सुरू. अग्रलेखांत नाशिल्ली ती म्हायती लेगीत घडघडा सांगीत वतालो. कितें आयकुचें आनी कितें याद दवरची ही पंचाईत. 

हेरांकडल्यान आयकल्ली एक गजाल. सर एक सदर बरयतालो. टोपण नांवान. “रात्रंदिन आम्हा…” म्हुणोन. (युद्धाचा प्रसंग हें आमी मनांतल्या मनांत वाचप) त्या दिसांनी राज्य चलतालें शशिकला ताई काकोडकराचें. तिच्या प्रशासनाचेर तो तुटून पडटालो. पूण विश्लेशण वस्तुनिश्ठ. ताई खंय हें सदर नेमान वाचताली (आयचे मंत्री आनी मुख्यमंत्री फकत आपापल्योे बातम्यो आनी आपल्या विरोधांत आयिल्ल्यो बातम्यो वाचतात. लेख वा अग्रलेख हे तेंचे खिजगणतींतच नात. सोडून मनोहर पर्रीकार). आपल्या कारबाराचें वस्तुनिश्ठ विश्लेशण करपी हो मनीस कोण हें जाणोन घेवपाची खंय तिका उमळशीक आसलेली. निमणे तिका तो कोण तें होलमलें. आनी ती टेंगसे सराक मेळ्ळी. आनी तेन्नाच्यान ह्या तिच्या टिकाकाराची भक्त जाली. तेणे केन्ना ताईचेर टिका करपाचें बंद केलेंना आनी ताईन  केन्ना तेचें वाचप. टिकाकार आसोन लेगीत तेंचे लागिंचे संबंद अणभवपाची संद म्हाकाय मेळ्ळ्या देखून हांव स्वताक भाग्यवान समजतां. हो म्हाजेखातीर पत्रकारितेंतलो आनीक एक धडो आसलेलो. 

पूण टेंगसे सर स्वताक पत्रकार म्हुणोन घेवन केन्नाच सामाजीक मळापासोेन अलिप्त रावलोना. मागीर जावं तें तेचे आवडिचें शिक्षणीक मळ, गोमंत विद्या निकेतन, मराठी विज्ञान परिषद वा समता आंदोलन. दत्ता दामोदर नायक आनी टेंगसे सर हे ह्या सगळ्या उपक्रमांनी खांदाक खांदो लावन वावुरल्यात. दोगूय जाण जितले संवेदनशील तितलेच विद्वान. देखूनच जायत घडये, तेंचें दोगांयचेंय बरें जमता. एकामेकांचेर टिका करीत ते एकामेकांचेर मोग करतात. आजूय टेंगसे सर दत्ताचेर उलयतना भावूक जाता तो तेकाच लागोन. टेंगसे सराचे प्रामाणीकपणाचेर दत्तान दोळे धांपून विस्वास दवल्ला. आनी गिरेस्त घराण्यांतल्या बिजनेसमन दत्ताचेर टेंगसे सरान. 

निमणे एकूच गजाल सांगून सोंपयतां. टेंगसे सर सातत्यान एकूच गजाल सांगीत आसता. खंयचोच मनीस संवसारांत वायट आसना. वायट आसता तो तेचो व्हॅस्टेड इंटरेस्ट. हितसंबंद. पुराय समाजवेवस्था आनी राजकी वेवस्था ह्या हिंतसंबंदांनी भल्ल्या. मागीर जावं ते अर्थीक हितसंबंद, सामाजीक हितसंबंद वा वैयक्तीक. ते आड येतात आनी सगळीं समीकरणां बिगडटात.

म्हाजेखातीर हो मंत्र जाला. हांवूय पत्रकारितेंत आज सगळ्या गजालींकडेन हेच दिश्टीन पळयतां. आनी सर सांगता त्या सत्याचो साक्षात्कार घडटा. सराइतलों हांव ते समजणेक न्याय दिवपाक शकलों काय ना हांव नकळो. पूण तटस्थपणान, मनीसपणाचे नदरेन सगळ्या घडणुकांकडेन पळोवपाची ही नदर म्हाका सराकडल्यान मेळ्ळी हेतूंत निखालस दुबाव ना. 

देखून, टेंगसे सर होच म्हाजो पत्रकारितेंतलो गुरू! (नकळो, तेचो शिश्य म्हुणोन घेवपाची लायकी म्हाजी आसा काय ना ती. तेखातीर, सर, म्हाका माफ करचें).