वल्या पानशि-याच्यो वल्यो यादी...

कांय जाण हातांत टॉर्च घेवन वयर दोंगरमाथो आसा काय म्हण पळोवन आयले. ‘फुडें कांयच दिसना, सगळें रान…’ तांच्यानी सांगलें. न्हिदपाक जागो सोदून सगळ्यांनी परशे पेटयले. रांदप सुरू जालें. हांव, नकूळ, दुलो, प्रदीप आनी राजेंद्र आमकां खंयचे दिकेन वचपाक जाय हाचो अदमास काडपाक कंपास आनी मॅप घेवन बसले. दक्षिण अस्तम दिकेक गेल्यार आमी अनमोडच्या रानात चुकून पडू शकतात. आमकां फाल्यां उदेंत दिकेन वचपाक जाय असो आमी अदमास काडलो.

---

  मेंडिल गांवातल्यान चलत येतना कृष्णापूर- तळवाडी वाटेर रातचो राबीतो केल्लो. सकाळीं  कृष्णापूर गांवात येतना वलो पानशिरो सकयल देगणात घसघसता ताचो आवाज हांवें आयकल्लो.  उदक पियेवंपाक म्हण आमी कांय जाण आपू नायक हांगेर गेल्ले. हांवें ताका विचारलें.

“हो वलो पानशिरो खंयच्यान येता?”

“ वयर पायड्याच्या  दोंगराक...”

आमी पयर वाट चुकून  इंजोळ्या पाविल्ले. रातचे थंय रावून दुसरे दीस पायड्या गांवातल्यान मुखार मेंडील गांवात पाविल्ले. पायड्या गांवातल्या शेतांत उबो रावून जे दोंगर उत्तर दिशेक दिसताले थंयच्यान ही म्हादयची उपन्हंय उगम पावता आसतली असो हांवें त्या वेळार अदमास केलो.

     वल्या पानशि-याक वयर आमचो आदलो गांव आसा आनी फुडें उंच दोंगर कडे आसात आपून सांगलें. हांव जायते फावट कृष्णापूर गांवात गेलां आनी राबित्याक रावलां. पूण तांचो  मूळ गांव खंयतरी दुरसो आसा हें हांवें केन्ना कोणाच्याच तोंडातल्यान आयकूंक नासलें. तशें जाल्यार बरें आसा.  हांचो गांवय पळोवंपाक मेळटलो अशें येवजून हांवें गेल्या वर्सा फुडली रानभोंवडी ह्या वल्या पानशि-यात करप अशें निश्चीत केल्लें.

     23, 24 आनी 25 डिसेंबर 2011 अशें तीन दीस रान भोंवडेची आंखणी केल्ली. ट्रेक कठीण आसतलो असो हांवें अदमास केलो आनी अदूं बायलांक आनी कमी पिरायेच्या भुरग्यांक हे भोंवडेक व्हरप ना अशें थारायलें.   उदकांतल्यान प्रवाहा आड चलत वयतना फातरानी पडपाची शक्यताय आसता. आनी दुसरें जंय प्रवाहातल्यान चलपाक मेळना थंय मोठे कडे यत्नान वयर चडचे पडटात. म्हादय न्हंयच्या पात्रांतल्यान चलत वचपाच्यो तशेंच   सुर्ला आनी पारवड उपन्हंयत केल्ल्या भोंवड्यांचो म्हाका आशिल्ल्या  अणभवांक लागून वयल्या निर्णया कडेन हांव पाविल्लों.

    एकादे न्हंयतल्यान चलपाची रानभोंवडी आसतकच आमी वांगड्याची  संख्या कमी आसतली हाची जतनाय घेतात. कारण ल्हान पंगड आसतकच वांगडा चलप जाता. तशेंच एका मेकांक चलतना सहकार्य करप सोपें जाता. हे फावटी पंदरा ही संख्या निश्चीत करून तिचो आंकडो तेविसांचेर पाविल्लो. साबार जाण इत्सा आसून लेगीत तांका आनचे हे सैम भोंवडेत आस्पावन घेवंक शकले नात.

    तार सत्तरी हांगाच्यान सुरू जाल्ली ही भोंवडी सोनाळ हांगासर आशिल्ल्या म्होंवाच्या गुण्याकडेन कांय वेळ रावली. वर्सा प्रमाण हांगा आमी  ल्हानसो उक्तावणाचो सुवाळो केलो. वांगड्यान सगळ्यो सुचोवण्यो दिल्यो. फाटलीं इकरा वर्सां आमी रान भोंवड्यांचें आयोजन करतात. ताका लागून जंय आमी वचपाक सोदतात थंय वचून येपाक आमकां कितले दीस लागतले हाचो अंदाज काडटात. ताचे प्रमाण जितले वांगडी आसात ताचे प्रमाण जेवणा खातीर सामान आनी आयदनां घेतात.

     हाचे पयलीं आमी 110 सैम मोग्या  खातीर तीन दीस लागपी जेवणाचें सामान आमी व्हेलां. हें सामान  इतले पयस  व्हरप तरी कशें ? 1999 वर्सा पयलीच रानभोंवडी सोसोगडार आयोजीत केल्ली. ते वेळार म्हजे तकलेंत एक सुपीक कल्पना उदेली. चाळीस किलो तांदळांच्यो चाळीस  ल्हान पोटल्यो बांदप. पन्नास नाल्ल  आनी हेर सामान  जण एका वांगड्या कडेन इल्लें इल्लें दिवप. अंदू आमी चार पंगड केल्ले. पंगडांकडेन तांचें तांचें सामान दिलें. आपल्या सामाना वांगडाच दोन ते तीन कील वजें चड... अशें करतकच सगळें सामान सगळ्यांकडेन वाटून वयता. ह्या सगळ्याची नोंद करून घेवप. रांदपाच्या वेळार त्या त्या वांगड्याकडल्यान तें मागून घेवप.

     ह्या वेळार आमी तेंच  केल्लें. सगळ्यानी आप आपलीं बॅगां फाटीक लायलीं. म्हादय अभयारण्य वाट चलून कृष्णापूर  पिस्त्याचे कोंडीकडेन पावता म्हळ्यार दनपारच्या देड वर जालें. पिस्त्याचे कोंडी मुखार पिस्तो ह्या राखणदाराची ल्हान देवळी आसा. पिस्त्याक  पांया पडले. सराटून भूक लागिल्ली. दनपारचें जेवण सगळे घेवर येतात. भुतयो उक्त्यो केल्यो. सगळे जेवले.  पिस्त्याचे हे  कोंडीत खडस हे माशे खूब आसात. हे कोंडीत कोंणूच झिलेटीन घालीनात. तशेंच गरोवनय माशे काडीनात. 2009 वर्सा आमी ह्या  राखणदार पिस्त्याक गाराणें घालून  दोन माशे गरोवन काडिल्ले. हे वेळारुय माशे गरोवन काडपाची इत्सा जाली. पिस्त्याक सांगून ह्या वेळारूय दोन माशे काडले. सगळे खूश जाले.

   आमी खंय वयतात. कशे वयतले. खंयच्यान वाट खंय गेल्या...  आमच्या भितरल्या कोणाकूच  कांयच खबर ना. आमी गांवात भितर सरले. हांवें म्हज्या भावाक म्हटलें

‘आपूगेर वचून आमच्या वांगडा कोण येता जाल्यार पळय ताका ताचो दिसावडो दिवया.’  म्हजो भाव दादी आनी आमी  कांय जाण तांगेर गेले. पयलीं ताचे कडेन वल्या पानशि-याची म्हायती घेतली. तुमच्या गांवच्या तरणाट्याक  आमचे वांगडा धाड. हांवें विनंती केली. आपू आनी हेर लोक आपलीं वांयगणा रोपपाच्या कामात आशिल्ले... कांय तरणाट्यांक आग्रो करून लेगीत आमचे वांगडा कोणूच येवपाक तयार जाले ना. चलांत आमी वाट मेळटा ते वटेन या. चुकून पडल्यार पडूं.

    वांगड्यानी आप आपलीं बॅगां खादार माल्लीं. सगळें चलपाक लागले. वांयगणातल्यान पाटांत देवले. चलत मुखार पानशि-यांत भितर सरले. आमकां हे न्हंयतल्यान फकत चलपाचें आसलें. मोठ मोठ्या फातरांवयल्यान चलत आमी मुखार चलताले.कांय जाणानी पांयात बूट आशिल्ले. ते तशेच चलताले. हांवें मात बुट काडून दुसरीं चपलां पांयात घातलीं. कांय जाण मुखार गेले. आमच्यातलो एकलो फातराचेर निसरून सकयल उदकांत पडलो. फातरांतल्यान चलप तशें कठीणूच आशिल्लें. सगळ्यांक वांगडा चलपाची हांवें सुचोवणी केली. कांय जाण जे नवेच आशिल्ले ते मदीं मदीं पांय निसरून उदकांत पडटाले. अशें निसरप चालूच आशिल्लें. फातरातल्यान चलताना वा धड चडटाना एक नियम आसा. पयलें घातिल्लें पावल  घट लागलां हें जे मेरेन कळना ते मेरेन दुसरें पावल घालप ना.  

    सांज जायत येताली म्हणचे परस सुर्या अस्ताक वचचे पयलीं त्या देगणात काळोख दाटून येवपाक लागिल्लो. चलतां चतलां सगळे अचकीच सगळे रावले. पळयल्यार एक ल्हान नालो हे मुखेल न्हंयक येवन मेळिल्लो. ह्या नाल्याचें अप्रूप म्हळ्यार जंय तो न्हंयक मेळ्ळा थंयच ल्हान ल्हान दोन तीन वजरे घसघसताले. थंय आमी कांय वेळ रावले. फोटो काडले आनी मुखार चलपाक लागले.  कांय वाट चलता थंय आसा मुखार  वज-याचो आमकां आवाज येवपाक लागलो. सगळे नेटान चलपाक लागले. मुखार गेल्लो संजू  आड्डलो. येयात रे व्हडलो वजरो आसा. पळयल्यार एक मोठो वजरो घसघसतालो. घसघसता म्हणचे परस खडपावयल्यान तो घसरत सकयल येवन कोंडीत घालून घेतालो. लांबचे लांब पाट कसो वजरो तो. वयर वचून पाटांत बसल्यार  नेटान व्हांवपी उदकाचो प्रवाह तुकां सकयल घेवन येतलो. ह्या वज-याच्या  माथ्यार चडपाक मेळटा काय  म्हण  नकूळ आनी संजू पळोवंपाक लागले. तातूंत  संजूक यश आयलें. तसोच त्या कांट्या बुट्टांत भितर रिगलो. काय वेळान वज-याच्या माथ्यार वचून आमकां कुकारे घालून हातवारें करपाक लागलो.

   काळोख दाटत आशिल्लो. आमी आमची पयली रात हांगाच खंय तरी रावून सारल्यार बरी अशें येवजून रावपाक जागो सोदपाक लागले. त्या वज-याकडेन रावपाक तसो बरो जागो नाशिल्लो. आमी सगळे परत फांटी परतले.   जंय दोन ल्हान वजरे घसघसताले ताच्या मुळसांत रावपाचें निश्चीत केलें.   दादीन जागो निवळ करून च्या करपाक चूल पेटयली. वांगड्यानी लाकडां एकठांय केलीं. पेट्रोलमास पेटयलो. च्या जाली. जेवण करपाक लागले. दुसरे वटेन परश्याच्या उजवाडान ‘रानभोंवड्याक हांव कित्याक वयतां…’ ह्या विशयाचेर जण एकलो आपलें मनोगत व्यक्त करपाक लागलो.

    दुसरे दिसाच्या  रातच्या राबित्यांत पंगडानी नाटकुलें सादर करपाक दोन  विशय दिले. दुस-या दिसाच्यो सुचोवण्यो सगळ्यांक दिल्यो. शीत, दाळ आनी नुस्तें फ्राय अशें जेवण केल्लें. सगळे जेवले. थंडी आशिल्ली. जंय न्हिदता थंय लागडां घालून परशे पेटयले.  परशे भरभरीत पेटपाक लागले...  आमी सगळेच चलून चलून थकिल्ले. सकाळीं बेगीन उठपाक जाय. परत चलपाचें आसा. हो हुस्को सगळ्यांच्या मनात आशिल्लो. गजाली थांबल्यो.  वलो पानशिरो खळखळटालो तें सोडल्यार बाकी सगळें शांत आशिल्लें. सगळ्यांनी हातरूणार फाटी तेकयल्यो.  सरभोंवतणच्या रानात गुपाट कोळोख दाटिल्लो... 

    म्हाका तशी सुस्त न्हिद लागली ना. हाका कारण म्हळ्यार हांवें निवडिल्लो जागो. हातरूणा पोंदा चाळचे फातर आशिल्ल्यान ते रातभर आंगाक तोंपताले. ताका लागून हांव रातभर एकसारको कूस परतितालों. रातची   केन्ना तरी मात्सी न्हिद लागली. सगळे फांतोडेर उठिल्ले. हांव आनी राजेद्र गाड वेळान उठले. कांय कांय जाण च्या पिताले. फोव करपाचें काम चालू आशिल्लें. प्रातविधी करून आयले. तोंड धूलें. च्या पियेली आनी वेळ काडी नास्तना फुडल्या प्रवासाची आमी तयारी करपाक लागले.

    फुडली वाट कठीण आनीक अडचणीची आसा. चलपाक एका मेकांक आदार करात... अशी हांवें सगळ्यांक सुचोवणी केली. काल संजून वज-याच्या माथ्यार वचपाची वाट सोदून काडिल्ली. दादी, नकूळ आनी दुलो हातांत कोयते घेवन मुखार वाट बेणपाखातीर रावले. बेतांचें रान तें.  वज-याकडलो कडो यत्नान चडचो पडलो. मुखार खोल दरी आशिल्ली. चुकून निसरलो जाल्यार त्या वज-यांत सकयल पडपाचो... लांबचे लांब एक बेंत काडलें. तें आडवें बांदलें. ताचो आदार घेत सगळे जतनायेन चलत वज-याच्या माथ्यार पावले.

    परत न्हंयतल्या खडपांतल्यान वाट काडीत चलपाक लागले. अशे न्हंयतल्यान चलताना एक अडचण आसता. दावे वाटेतले तडीन चलता आसत जाल्यार मुखार वाट ना ती पळोवन उजवे वटेन येवन ती तड धरून चलचें पडटा. मदींच उंच खडप चडचें पडटा. ल्हान व्हड वजरो मेळटकच दावे वा उजवे वटेतली धड पळोवन खंयचे वटेतली धड चडपाक सोंपी  तें पळोवन  वचचें पडटा. हे खातीर मुखार चलता तो शिटूक आनी ह्या सगळ्यांचो अंदाज आशिल्लो व्यक्ती आसचो पडटा. म्हजो भाव दादी आनी आमकां सदांच सांगात करपी दुलो गांवकार वाट सोदपाक बरे... नकूळय मदीं मदीं असल्या कामाक उपकाराक पडटा.

   वरभर चल्ले उपरांत उजव्या अर्दान रानकेळींचें बन दिश्टी पडलें. ‘केळी पळयात, केळी पळयात.’ म्हादय न्हंयचे परिक्रमे वेळार हांवें रानकेळी पळयल्ल्यो पूण इतले दाटायेन उब्यो आशिल्ल्यो केळी हांव पयलेच फावट पळयतालों. लागवड केल्ले वरी त्यो केळी त्या रानात उब्यो आशिल्ल्यो. ‘तो घड पळयात’ एकलो आडल्लो आनी तो घड घेवन येतां  म्हण सांगून कोयतो घेवन त्या रानात रिगलो. कांय वेळान तो घड घेवन आयलो. केळीं बरीं सणसणीत आशिल्लीं. ‘जेवणाक रावतात थंय भाजून खावया’ एकल्यान आपलें मत उक्तायलें. ‘भाजून खावपाक भितर आसातरी कितें. सगळ्यो बिंयो. वानर बाबडो तरी खातलो आसलो...’ म्हजो भाव दादी चुरचुरलो. एक केळें काडून  हांवें कोयत्यान चिरलें. म्हज्या भावान सांगिल्लें खरें जालें. इतले उमेदीन घड काडिल्लो. सगळ्यांची निराशा जाली. हांवें जानू पिंगळेक म्हळें. ‘बोंडी तरी घे. घरा कडेन दाखोवंक मेळटली.’  ‘आदल्या तेंपार लोक रानात येवन  ह्या केळींचे खोले लग्न कार्याक व्हरताले .’ अशें सांगत दादी चलपाक लागलो.

 

      दोन वरां चल्ले उपरांत दोन वटानी दोन न्हंयो  खळखलत येतात त्यो दिश्टी पडल्यो. दावे वाटेतले न्हंयक वयर वजरो आशिल्लो. तिचें येवप मन भुलावणें आशिल्लें. वज-यांचो घसघस  आमकां आपयतालो. सगळेच ते वटेन गेल्यात तें पळोवन फाटल्यान येवपीय वज-याक पळोवंपाक लागले. हांव मात खंयचे न्हंयतल्यान वचचें हाचो विचार करतालों. गोपीनाथाक आपोवन हांवें ताचे कडेन चर्चा केली. कांय वेळान सगळ्यांक हांवें एकठांय केले आनी आमी उजवे वटेतले न्हंयन वयर वचप कित्याक म्हत्वाचें तें सांगलें... बाकिचे कांय उलयले ना.. ह्या वेळार हांवें दिशेचें गणीत मांडिल्लें. आनी दुसरें म्हळ्यार उजवे वाटेतली न्हंय ही दावे वटेतल्या न्हंयचे तुळेन व्हड आशिल्ली. आमकां मुखेल न्हंयतल्यान वचपाचें आसा हें म्हज्या तकलेंत आशिल्लें. मागीर आमी खंयसरूय पावूं...

  ते न्हंयत भितर सरता थंय आसा. लागींच हजारानी ल्हान मुसकां  घुंवघुवंतालीं. सगळयांकच त्या मुसकांचें अपरूप दिसलें. इतलीं हांगा मुसकां कशीं ?   केन्ना केन्ना रानात अशें चोम्यानी दिश्टी पडटा. नामो गुंडो रान भोंवडे वेळार  झाडाच्या पाना पानां कणकणी बशिल्लीं हजारानी पिसोळीं पळोवंक मेळिल्लीं... मुसांचें अशें तांचें एका विशिश्ट तरेन आनी एका विशिश्ट आकारान घुंवतात तीं पळोवन अजाप दिसलें.

    चलतां चलतां एक आकांताची उंच खडी दिश्टी पडली. खडी म्हळ्यार पाशाणी फातरांचो दोंगर. ह्या जाग्यार  न्हंय व्हडलो कडो फोडून वळसो घेवन सकयल आयल्या. दोन वटानी दोन कातयल्ले मनभुलावणें कडे. मात्सें मुखार वचून पळयल्यार उत्तर पुर्वेक मळबाक वेंगावपी उंच खडी... व्वाss  सगळ्यांचीच नदर वयर गेली. कांय खीण त्या वाठारान आमचेर भूल घातली. सगळेच फोटो काडपाक दंग जाले. हांच्यान वयर चडपाक आमकां वाट ना हें  लक्षांत येतकच सगळेच वाट सोदपाक लागले. कोण उजव्यान तर कोण दाव्यान आपले परीन प्रयत्न करपाक लागले.  ‘वांगडा हाडिल्ली दोरी तूं आमच्या घराकडेन दवरून कित्याक आयलो?’ हांवें प्रदीप गंवडळकाराक  प्रस्न केलो. तो वगीच रावलो नी त्या कड्याक पळोवंपाक लागलो. आपणे व्हडली चूक केली म्हणपाचें ताच्या लक्षांत आयिल्लें. त्या फातराच्या कड्याक मदीं मदीं झाडाचीं पाळां भायर आयिल्लीं. त्या पाळांक धरून हांव चडपाक लागलों. मात्सों वयर पावलों. कांय जाणांक दिसलें हांवें निवडल्या ती वाट चुकीची. पूण कांय वेळान दोग तीग जाण म्हज्या फाटल्यान चडटात ते हांवें पळयलें. चार पांच जाण सोडल्यार सगळेच तो कडो चडपाक लागले.

 

     अशी धड चडकच  फाटल्यान चडप्यान शादूर रावचें पडटा. कारण फुडलो वयर चडटा आसतना एकादो फातर सुटून सकयल्याचेर पडपाची शक्यताय आसता. फुडलो एक कडो चडटना नेमकें हेंच जालें. आमी झाडांच्या वेलींक आनी पाळांक गोळोव मारून चडटाले. जण एकलो आपल्याच धूंदीत आशिल्लो. आनी इतल्यान वयल्यान एक फातर गडगडत आयलो आनी चार पांच जाणांच्या माथ्यावयल्यान सकयल न्हंयच्या पात्रांत गेलो... सकयल कोण तरी आडल्लो...  ‘आरे सवकास चडात रे…’ सगळे भियले.  हांव वयर आशिल्लों. चडटात तांचे फोटो आनी व्हिडीओ शुटींग काडटलों.  झाडाक वटकून  थोडोसो लोंबकळच हें काम करतालों. म्हजे पांय आतां कांपपाक लागले. हांव आऩी थंय रावलो ना. वयर चडून वाट सोदपाक लागलों.

     हे न्हंयक वयर फातरा पोंदा कुल्लो आसात म्हण कळटालें. न डिसेंबर म्हयनो लागचे पयलीं न्हंयतली कुल्ली बीळ मारून भितर रावता.  हांगा पळयत थंय कुल्ल्यांची बिळां. आमी एक दोन फातर परतून कांय कुल्ल्यो धरल्यो. इतल्यान  एक व्हडलो फातर पात्रांत आमची वाट आडावन उबो आशिल्लो आमकां दिश्टी पडलो. ‘हांगा येयात रे. कोण तरी मरून पडला.’ सागर आड्डलो. आमी सगळे थंय पावले. माजराच्या तोंडावरी दिसपी ताचें तोंड आशिल्लें. खडपार आशिल्ल्या प्राण्याक आमी परतीलो.  पळयल्यार ताका जीव आसा. ‘पोकयो काटांदर तो.’ ताचे हात ते पांयो मेरेनची चांबडी रूंद आशिल्ली पळोवन दुल्यान म्हायती दिली. रातचो भोंवपी सादो काटांदर हांवें प्रत्यक्ष पळयल्लो. ह्या उडून वचपी पोकया काटांदराक हांवें ऍनीमल प्लॅनेट ह्या चॅनेलाचेर पळयल्लो, ह्या आमच्या रानात ताचें अस्तित्व ना असो म्हजो समज जाल्लो. फ्लाइंग स्क्विरल ह्या इंग्लेज नांवान वळखूपी हो काटांदर मनीस वस्ती पासून पयस अटंग्या रानात रावता म्हणपाचें कळ्ळें.

    तुमी रानात भोंवतात ते तुमकां रानात हिस्र  जनावरां मेळनात ? असो प्रस्न करतात. झाडार रावपी कांय जनावरां आमकां केन्नाय दिश्टी पडटात. कांय जनावरांची हागवड, सोरपान सोडिल्ली कांत, जनावरांचे सांगाडे, तांची पावलट अश्यो कांय कुरवो सोडल्यार जनावरां आमच्या आवाजान लागीं रावनात. चारपांच रान भोंवड्याक आमकां रातच्या वेळार कांय जनावरांचो सराव मेळ्ळा. पूण जनावर वाटेर आडवें मेळ्ळें आनी ताणी आमचेर हल्लो  केलो अशें केन्ना जावंक ना.

     दनपार जायत आयिल्ली. ‘रावात रे हो जागो रो आसा. हांगाच दनपारचें जेवण करूया.’ एकट्यान सुचयलें. ‘आतांच साडेबारा जाता थंय आसा आनीक अर्दें वर तरी चलुया...’  दुस-याचे सुचोवणेक सगळ्यांनी मान्यताय दिली. परत चलपाक लागले... एका ल्हानश्या वज-याकडेन पावतकच सगळेच ताच्या माथ्यार वचून बसले. तोच जागो रांदपाखातीर निवडलो. चुली केल्यो. रांदपाची तयारी सुरू जाली जाल्यार दुसरे वटेन कांय जाण न्हावपाक उदकांत देंवले. ‘पोरूं हांव न्हांवकच नाशिल्लों. आंग धुतां आनी कपडे बदलतां. राजेंद्र गाडान म्हळें.’ ‘न्हाल्यार बरें’ अशें म्हणटकच तोवूय न्हावपाक तयार जालो. झेल कशें उदक... कडकडत न्हाले.

     जेवता म्हणसर तीन जालीं. जेवतकच नेटान चलप जायना. भरिल्लें पोट आनी फाटीर बॅगाचें वजें घेवन चलप तशें कुस्तारूच. पूण न्हंयतल्यान चलप आनी दोंगरावयल्यान चलप हातूंत फरक आसता. दोंगरा वयल्यान चलतना खूब खरस लागता. घामान आंग चिकचिकीत जाता. परत परत तान लागता. दोंगर कडो लागल्यार तो चडटां म्हणसर नाकापुरो जाता.  हांगा तशें कांय ना. वातावरण थंड शितळ आसता. पूण न्हंयच्या पात्रांतल्यान मुखार वचपाक  वाट नासल्यार मात दोंगर कडे चडचे पडटात. अश्या वेळार खूबच त्रास जातात.

 

    आनीक कितली वाट उल्ल्या कांय ? कोणाकच अंदाज नाशिल्लो.  आमी चलत राविल्ले. आतां आमी दोन दोंगराच्या खांचीतल्यान चलताले. दोंय वटानी उंच दोंगर कडे आनी मदल्यान येवपी ही न्हंय... ‘अशींच आमची म्हादय न्हंय व्हांवत येता...हाचेकय सुंदर.’ हांवें म्हज्या वांगडा चलप्याक सांगलें.  कांय वेळ चल्ल्या उपरांत दोंगर खडयो दिश्टी पडपाक लागल्यो. सगळे मान वयर करून त्या खडयांचे दिकेन पळोवंपार लागले. वाSS सगळे उद्गारले. मदीं खंय खंय कडे न्हंयच्या पात्रांत पडिल्ले.  आनीक चल्ले उपरांत मुखार वचपाक पात्रांतल्यान वाट ना म्हण कळ्ळें.

      हांगा दाव्यान उंच कडो आशिल्ल्यान फकत उजव्यानूच वाट सोदपाची. दादी वाट सोदपाक लागलो. तळपाक धरून घरून वयर कश्टान चल्यारूच आमकां वाट मेळटली असो अदमास करून दादी वयर चडलो आनी वाट निवळ करपाक लागलो. सगळे यत्नान वयर चडले. आनी आसले तशे सकयल न्हंयच्या पात्रांत देंवले. कांय वाट चल्ल्या मात एक सुंदर वजरो आमकां येवकार दितालो. सादारण धा मिटर उंचाये वयलयान घसघसपी हो वज-यान सगळ्यांक आकर्शीत केले. ह्या वज-याच्या माथ्यार एक व्हड आकाराचें झाड आडवें पडिल्लें. त्या सुकिल्ल्या खोडाक लागून त्या वज-याचें सौंदर्य आनीक वाडिल्लें.  कांय वेळ थंय रावले उपरांक आमी दावे वटेतलो कडो चडून ताच्या माथ्यार गेले. ह्या जाग्याची सोबीतकाय म्हळ्यार थंयसावन दिसपी दोंगरखडी.  हो फातरांच्या उंच कड्यार चार पांच  कातयल्लीं शिल्पां अचळय खोणेतरी हाडून दवरल्यांत असो पळयतल्याक भास जातालो.

   सांज जायत येताली. त्या अटंग्या रानात सुर्या दिश्टी पड नासलो.  ही न्हंय आनी कितली चलपाची आसा तें कळ नासलें. अर्देंवर चल्ले उपरांत न्हंयन  व्हाळाचें रूप घेतलें. न्हंय सोपत आयली. आतां आनी व्हाळांतल्यान चलपाक लागले. लागींच्याच दोंगर देगणातल्यान हो व्हाळ सकयल देंवून येता अशें चितून  आमी नेटान चलपाक लागले. चलात काळोख जायत येयलो. बरो जागो मेळटा थंय आमी रावया. दादीन आपलें मत व्यक्त केलें. ना आनीक मात्से चलूया दोंगरा माथ्यार पावता जाल्यार पळोवया. आतां आनी व्हाळ सोडून चलुया. म्हजें सगळ्यांनी  आयकलें खरें पूण मुखार पळयल्यार मोठी खडी...  मदींच दोंगरार खडयेचो आकांत दोंगर... वचपाक वाट ना. तशीच वाट काडली आनी परत आसले तशें व्हाळार वचपाचो निर्णय घेतलो. परत व्हाळांत देवले. कांय वेळ चल्ले उपरांत बरो जागो पळोवंन थंय रावपाचें  निश्चीत केलें.

      कांय जाण हातांत टॉर्च घेवन वयर दोंगमाथो आसा काय म्हण पळोवन आयले. ‘फुडें कांयच दिसना, सगळें रान…’ तांच्यानी सांगलें. न्हिदपाक जागो सोदून सगळ्यांनी परशे पेटयले. रांदप सुरू जालें. हांव, नकूळ, दुलो, प्रदीप आनी राजेंद्र  आमकां खंयचे दिकेन वचपाक जाय हाचो अदमास काडपाक कंपास आनी मॅप घेवन बसले. दक्षिण अस्तम दिकेक गेल्यार आमी अनमोडच्या रानात चुकून पडू शकतात.  आमकां फाल्यां उदेंत दिकेन वचपाक जाय असो आमी अदमास काडलो.

    जेवचे पयलीं काल रातीं दिल्ल्या विशयांचेर आतां आप आपल्या पंगडानी नाटकुलें सादर करपाचें आशिल्लें. कार्यक्रमाक सुरवात जाली. वेसनमुक्ती आनी पर्यावरण अश्या खंयच्याय एका विशयाचेर पंगडानी तयारी केली. सगळ्यांनी आपले तांकी प्रमाण नाटकुलीं सादर केलीं. फाटलीं तीन वर्सां  अशे तरेचे कार्यक्रम बंद आसले. गोपीनाथ आनी काशिनाथ हांच्या प्रयत्नान ते अंदू परत सुरू जाल्ले. सुरवातेच्या काळांत आमी रातच्या वेळार सांस्कृतीक कार्यावळी आनी दुसरे दीस सकाळीं  पर्यावरणीय विशयांक धरूऩ  उलोवपां दवरताले.  कांय सैम भोंवड़्याक उपस्थिती कमी दवरिल्ल्यान अशे तरेच्यो कार्यावळी दवरप शक्य जालें ना.

   रानात एक सारको वारो व्हांवतालो. ताका लागून थंडी नाशिल्ली. न्हीद बरी पडली. वाट सोदून काडपाक जाय. आमकां घरा पावपाक जाय हो हुस्को आशिल्लो. गोपिनाथ फांतोडेर उठलो आनी सगळ्यांक जागोवन घातले. च्या आनी नास्तो घेवन सकाळीं सातांक बॅगां फाटीक लायलीं.  आतां आमी परतीची वाट चलताले. कशेतरी आयज घरा पावक जाय अशें सगळ्यांकच दिसतालें. ‘वाटचुकल्यार आनीक एक दीस रावूया.’ कोणे तरी सगळ्यांक आयकूंक येता तशें म्हटलें. ‘हय हय रावूया आनीक एक दीस. एक दीस पावतलें इतलें  आमचे कडेन जेवण आसा.’  वर भर चल्ले उपरांत दोंगर माथ्यार पावले. सगळ्यांक सूं जालें. ‘मेळ्ळी रे. बी. एस. एन. एल. ची रेंज मेळ्ळी.’ सगळ्यांनी आपले मोबायल काडले. घरा फोन लायले. आयज एकाद्रे पावले ना जाल्यार फाल्यां घरा पावतले’ म्हण रकाद पावयले. ‘आरे कोण तरी एकलो त्या झाडार चडात.’  हांव आड्डलों. संजू आनी म्हादेव वयर झाडार चडले. ‘शेतां दिसतात. ताचे पलतडीं गांव आसा. चडकरून पायडें गांव आसपाक जाय.’ पोरूं वर्सा आमी रानातली वाट चुकून विरोंजळ ह्या गांवात पाविल्ले. ताचे उपरांत थंय एक रात रावून दुसरे दीस पायडें, मेंडील गांवातल्यान चलच वचून कृष्णापुरचे वाटेर दुसरी रात काडिल्ली.

   सगळे आनंदीत जाले. वाटेचो अदमास आमकां कळिल्लो. राती थारायल्ली दिका सारकी आशिल्ली. आमी आतां उदेंते वटेन चलपाक लागले. कांय अंतर चलतकच रानवाट दिश्टी पडली. ‘वाट मेळ्ळी रेss’ नकूळ आडल्लो. खूब वर्सा पयलींचो हो रस्तो आसपाक जाय असो अंदाज काडलो. ‘ही पळय खण दिश्टी पडटा.’ कोण तरी मोठ्यान आड्डलो. ‘गोंयातल्या मिनेराची खण ती ’ दादीन सांगलें.

    चलतां चलतां सड्यार पावले. सड्याचे धडेर उबो रावल्यार सकयले गांव नदरेच्या अस्करांत भरताले. पोरूं आमी पळयल्ले दोंगर वळखीचे भासताले. आतां सगळ्यांच्या जिवांत जीव आयिल्लो. लगळे उत्साहात चलताले. कितलीय रात जावं आमी आयजूच घरा वचूया अशें कांय जाणानी मत व्यक्त केलें. इकरा वरांचेर मेंडील गांवात पावले. जाण्टे दादले सोडून बायलां आनी चलयो भुरगीं घरांत धांवलीं. घराचीं दारां बंद जालीं... पोरूंय हेंच चित्र आमकां ह्या घांटमाथ्या वयल्या गांवानी पळोवंक मेळ्ळील्लें...

      पोरू वर्सा रातीं राबित्याक राविल्ले थंयच अदूंचें आमी दनपारचें जेवण केलें. जेवले उपरांत रोकडोच मनोगत व्यक्त करपाचो आनी प्रमाणपत्रां भेटोवपाचो कार्यक्रम केलो. सगळ्यांनी आपले अणभव सांगले. सगळ्यांक घरा वचपाची घाई आशिल्ली. चलपाची वाट खूब आशिल्ली. आतां पयलीं कृष्णापुरा पावक जाय. आनी मागीर म्हादय अभयारण्यातल्यान चलत वचून आमच्या घरा कडेन पावपाचें आशिल्लें. कृष्णापुरा पिस्त्याचे कोंडी कडेन पावलें आनी सगळ्यांक च्याची तलफ माल्ली. च्या तयार जाता म्हणसर सगळे पावले. सगळ्यांनी खूटी च्या घेतली. बॅगां  फाटीर माल्ली. पावलां उखलपाक लागलीं. आमच्या घरा पावता म्हणसर रातचीं णव जाल्लीं.  मनात म्हळें.  हांव घरा पावलों. कांय जाणांक घरा पावता म्हणसर साडे धा इकरा जातलीं...